Podczas koncertu zostaną zaprezentowane utwory przeznaczone na uroczystości Maryjne, zaczerpnięte z XV-wiecznego kancjonału Ms.Mar.F.406 w rycie zakonu krzyżackiego Notula Dominorum Teutonicorum. W trakcie koncertu zabrzmią śpiewy liturgiczne różnego przeznaczenia, zarówno mszalne (ordinaria, wybrane propria), jak i brewiarzowe (antyfony, hymny, responsoria).
Podobne wydarzenia
piątek, godz. 19:00
Gdańsk,
OCEiK
Wstęp wolny
Program koncertu
1. Hymnus Ave ierarchia, t. V-VI
2. Antiphona O quam pulchra es, t. VI
3. Kyrie, t. VIII
4. Hymnus Gloria in excelsis Deo, t. VII
5. Lectio Libri Sapientiae Ab initio et ante saecula creata sum
6. Responsorium Nigra sum, t. V-VI
7. Alleluia dialogorum Angelus Domini, t. VIII cum Sequentia Virgini Mariae laudes, t. II
8. Sequentia Evangelii s. Lucam Missus est Angelus
9. Responsorium Tota pulchra es, t. IV
10. Sanctus, t. VI cum Tropus Omnes una carminantes
11. Agnus Dei, t. VI cum Tropus Miserere Deus vere
12. Hymnus Assunt festa iubilea, t. I
Dziedzictwo jakie pozostawiła po sobie na ziemiach Prus Wschodnich i Pomorza Gdańskiego obecność zakonu krzyżackiego, na zawsze pozostanie istotnym elementem kulturowego pejzażu tego obszaru. Zachwycające od wieków swoją monumentalnością krzyżackie zamki są najcenniejszymi zabytkami regionu, nadal współtworzącymi kulturę, jako miejsca wystaw, spotkań, wydarzeń kulturalnych i naukowych, a kształt urbanistyczny wielu miast nosi do dziś ślady śmiałych rozwiązań i ogromnych, w skali ówczesnej Europy, inwestycji podejmowanych przez zakon. Jednakże to nie cywilizacyjno-twórcza rola zakonu stanowi dominantę we wspomnieniu o jego obecności. W zbiorowej wyobraźni dominuje obraz Krzyżaka - najeźdźcy, bezwzględnego i cynicznego, wykorzystującego mniszą kondycję dla realizacji celów jak najbardziej ziemskich - zdobycia dominacji i władzy, wszelkimi możliwymi sposobami - ogniem, mieczem i politycznymi knowaniami. W znacznej części obraz ten, wykreowany tyleż przez historię, co literaturę, powstał w XIX wieku i był wynikiem spojrzenia na działalność zakonu przez pryzmat historii dużo późniejszej - stopniowego przekształcania się sekularyzowanego państwa krzyżackiego w zaborcze Królestwo Prus. Tymczasem działalność zakonu, szczególnie w wieku XIII, choć niewątpliwie zdominowana przez całkowicie ziemskie cele, nie różniła się znacząco od działalności innych ośrodków władzy, rywalizujących pomiędzy sobą o wpływy na terenie Pomorza Gdańskiego i Prus Wschodnich. Należący do elity ówczesnego świata, mający bardzo bliskie kontakty z papiestwem, Krzyżacy szybko podporządkowali sobie organizację krucjat bałtyckich, ogłaszanych przez kolejnych papieży przeciwko Prusom. Przy organizacji krucjat, które doprowadziły do zniknięcia Prusów, Krzyżacy współpracowali z dominikanami, sprowadzonymi do Gdańska przez Świętopełka Wielkiego pro poganorum conversione, w 1227 roku, czyli niemalże równocześnie z pojawieniem się za sprawą Konrada Mazowieckiego Krzyżaków w 1228r.
Może właśnie w tej częściowo zasłużonej złej sławie Krzyżaków tkwi przyczyna, dla której duchowy wymiar ich dziedzictwa jest w dzisiejszej świadomości słabo obecny. Warto przypomnieć, że oprócz warownych zamków i czarnej legendy Krzyżacy pozostawili po sobie spuściznę duchową, której istotę stanowiła sprawowana przez braci kapłanów liturgia. Dla jej sprawowania Krzyżacy wznieśli wiele kościołów i kaplic wyposażonych bogato we wszelkie niezbędne do sprawowania kultu przedmioty. Zarówno liturgia mszalna jak i oficjum sprawowane było według ich własnego rytu - Notula Dominorum Theutonicorum, który przyjęli w 1244 roku, wzorując się na rycie dominikańskim prowincji polskiej. Ryt ten, zatwierdzony przez papieża Aleksander IV w 1257 roku, obowiązywał w trzech, spośród czterech, diecezji pruskich - sambijskiej, chełmińskiej, pomezańskiej (kwidzyńskiej), w których biskupi rekrutowali się spośród braci zakonnych oraz w leżącym na terenie państwa krzyżackiego archidiakonacie gdańskim diecezji włocławskiej. Jak wynika z zachowanych zapisów z wizytacji biskupich, ryt ten pod koniec XVI wieku, a więc pół wieku po sekularyzacji zakonu, był nadal praktykowany, na co duchowieństwo tego regionu otrzymało specjalną zgodę papieża Aleksandra VI.
Ważną cechą duchowości krzyżackiej był kult Najświętszej Mari Panny, patronki zakonu, otaczanej spośród świętych zdecydowanie najwyższą czcią. Zaświadcza o tym bogactwo spuścizny materialnej. Maryjne ołtarze, wizerunki, ornaty znajdowały się w wielu kaplicach zakonnych. Wyjątkowa była też pozycja Maryi w sprawowanej przez krzyżaków liturgii. Święta Maryjne odprawiane były w rycie zdwojonym - totum duplex. Poświęcono jej liczne śpiewy, zachowane w pozostałych po zakonie księgach liturgicznych, żywe były nabożeństwa Maryjne. Do grona świętych szczególnie czczonych zaliczano również św. Annę oraz św. Elżbietę z Turyngii, oddaną bliskiej szpitalnikom posłudze charytatywnej. Kultem otaczano również łączonego od zawsze z rzemiosłem rycerskim św. Jerzego oraz św. Huberta. Inaczej niż aktywne duszpastersko zakony żebracze, skupieni na polityce Krzyżacy nie doczekali się własnych świętych, których kult mógłby wzbogacić ich liturgiczny kalendarz, zmieniający się na przestrzeni 300 lat ich działalności w sposób nieznaczny.
O ile materialne pamiątki duchowości krzyżackiej - dzieła sztuki, kościoły, kaplice, są w znacznym stopniu nadal obecne, o tyle jej najistotniejsza część - liturgia pozostaje zupełnie niedostępna. Spoczywa zamknięta w pozostałych dość licznie księgach liturgicznych, odgrodzona wiekami, na przestrzeni których zmieniło się wszystko - ryt, estetyka, sposób zapisu, wreszcie uniwersalny niegdyś język. Mimo łączącej nas wspólnoty wiary i kultury, pochylając się nad krzyżackimi kancjonałami czujemy całkowitą bezradność i obcość, jak gdyby leżał przed nami wytwór dawno zaginionej i nieznanej nikomu cywilizacji. Stąd właśnie zrodził się pomysł ożywienia przeszłości, czyli wykonania śpiewów liturgicznych, którymi rozbrzmiewały niegdyś kościoły na obszarze państwa krzyżackiego, w tym Gdańska, by w ten sposób dopełnić obraz pozostałego po zakonie dziedzictwa. Śpiewy te zostały zaczerpnięte z późnośredniowiecznego manuskryptu Ms.Mar.F.406 - Cantionale, pochodzącego z Bazyliki Mariackiej w Gdańsku. Księga zawiera utwory liturgiczne różnego przeznaczenia: zarówno mszalnego (ordinaria, propria), jak i brewiarzowe (antyfony, hymny, responsoria). Do przygotowywanego programu wybraliśmy śpiewy przeznaczone na uroczystości Maryjne najbardziej charakterystyczne dla zakonu. Zawarte w Cantionale Ms.Mar.F.406 śpiewy charakteryzują się unikatowymi formułami melodycznymi oraz nie spotykanymi w księgach rzymskich tamtej epoki tekstami (własne sekwencje, tropy, hymny). Styl chorału zapisanego w Cantionale wskazuje na wysoki stopień indywidualności i "manieryzmu" tej muzyki, którą można porównać z kompozycjami Hildegardy z Bingen.
1. Hymnus Ave ierarchia, t. V-VI
2. Antiphona O quam pulchra es, t. VI
3. Kyrie, t. VIII
4. Hymnus Gloria in excelsis Deo, t. VII
5. Lectio Libri Sapientiae Ab initio et ante saecula creata sum
6. Responsorium Nigra sum, t. V-VI
7. Alleluia dialogorum Angelus Domini, t. VIII cum Sequentia Virgini Mariae laudes, t. II
8. Sequentia Evangelii s. Lucam Missus est Angelus
9. Responsorium Tota pulchra es, t. IV
10. Sanctus, t. VI cum Tropus Omnes una carminantes
11. Agnus Dei, t. VI cum Tropus Miserere Deus vere
12. Hymnus Assunt festa iubilea, t. I
muzyka dawna - koncerty w Trójmieście
Dziedzictwo jakie pozostawiła po sobie na ziemiach Prus Wschodnich i Pomorza Gdańskiego obecność zakonu krzyżackiego, na zawsze pozostanie istotnym elementem kulturowego pejzażu tego obszaru. Zachwycające od wieków swoją monumentalnością krzyżackie zamki są najcenniejszymi zabytkami regionu, nadal współtworzącymi kulturę, jako miejsca wystaw, spotkań, wydarzeń kulturalnych i naukowych, a kształt urbanistyczny wielu miast nosi do dziś ślady śmiałych rozwiązań i ogromnych, w skali ówczesnej Europy, inwestycji podejmowanych przez zakon. Jednakże to nie cywilizacyjno-twórcza rola zakonu stanowi dominantę we wspomnieniu o jego obecności. W zbiorowej wyobraźni dominuje obraz Krzyżaka - najeźdźcy, bezwzględnego i cynicznego, wykorzystującego mniszą kondycję dla realizacji celów jak najbardziej ziemskich - zdobycia dominacji i władzy, wszelkimi możliwymi sposobami - ogniem, mieczem i politycznymi knowaniami. W znacznej części obraz ten, wykreowany tyleż przez historię, co literaturę, powstał w XIX wieku i był wynikiem spojrzenia na działalność zakonu przez pryzmat historii dużo późniejszej - stopniowego przekształcania się sekularyzowanego państwa krzyżackiego w zaborcze Królestwo Prus. Tymczasem działalność zakonu, szczególnie w wieku XIII, choć niewątpliwie zdominowana przez całkowicie ziemskie cele, nie różniła się znacząco od działalności innych ośrodków władzy, rywalizujących pomiędzy sobą o wpływy na terenie Pomorza Gdańskiego i Prus Wschodnich. Należący do elity ówczesnego świata, mający bardzo bliskie kontakty z papiestwem, Krzyżacy szybko podporządkowali sobie organizację krucjat bałtyckich, ogłaszanych przez kolejnych papieży przeciwko Prusom. Przy organizacji krucjat, które doprowadziły do zniknięcia Prusów, Krzyżacy współpracowali z dominikanami, sprowadzonymi do Gdańska przez Świętopełka Wielkiego pro poganorum conversione, w 1227 roku, czyli niemalże równocześnie z pojawieniem się za sprawą Konrada Mazowieckiego Krzyżaków w 1228r.
Może właśnie w tej częściowo zasłużonej złej sławie Krzyżaków tkwi przyczyna, dla której duchowy wymiar ich dziedzictwa jest w dzisiejszej świadomości słabo obecny. Warto przypomnieć, że oprócz warownych zamków i czarnej legendy Krzyżacy pozostawili po sobie spuściznę duchową, której istotę stanowiła sprawowana przez braci kapłanów liturgia. Dla jej sprawowania Krzyżacy wznieśli wiele kościołów i kaplic wyposażonych bogato we wszelkie niezbędne do sprawowania kultu przedmioty. Zarówno liturgia mszalna jak i oficjum sprawowane było według ich własnego rytu - Notula Dominorum Theutonicorum, który przyjęli w 1244 roku, wzorując się na rycie dominikańskim prowincji polskiej. Ryt ten, zatwierdzony przez papieża Aleksander IV w 1257 roku, obowiązywał w trzech, spośród czterech, diecezji pruskich - sambijskiej, chełmińskiej, pomezańskiej (kwidzyńskiej), w których biskupi rekrutowali się spośród braci zakonnych oraz w leżącym na terenie państwa krzyżackiego archidiakonacie gdańskim diecezji włocławskiej. Jak wynika z zachowanych zapisów z wizytacji biskupich, ryt ten pod koniec XVI wieku, a więc pół wieku po sekularyzacji zakonu, był nadal praktykowany, na co duchowieństwo tego regionu otrzymało specjalną zgodę papieża Aleksandra VI.
Ważną cechą duchowości krzyżackiej był kult Najświętszej Mari Panny, patronki zakonu, otaczanej spośród świętych zdecydowanie najwyższą czcią. Zaświadcza o tym bogactwo spuścizny materialnej. Maryjne ołtarze, wizerunki, ornaty znajdowały się w wielu kaplicach zakonnych. Wyjątkowa była też pozycja Maryi w sprawowanej przez krzyżaków liturgii. Święta Maryjne odprawiane były w rycie zdwojonym - totum duplex. Poświęcono jej liczne śpiewy, zachowane w pozostałych po zakonie księgach liturgicznych, żywe były nabożeństwa Maryjne. Do grona świętych szczególnie czczonych zaliczano również św. Annę oraz św. Elżbietę z Turyngii, oddaną bliskiej szpitalnikom posłudze charytatywnej. Kultem otaczano również łączonego od zawsze z rzemiosłem rycerskim św. Jerzego oraz św. Huberta. Inaczej niż aktywne duszpastersko zakony żebracze, skupieni na polityce Krzyżacy nie doczekali się własnych świętych, których kult mógłby wzbogacić ich liturgiczny kalendarz, zmieniający się na przestrzeni 300 lat ich działalności w sposób nieznaczny.
O ile materialne pamiątki duchowości krzyżackiej - dzieła sztuki, kościoły, kaplice, są w znacznym stopniu nadal obecne, o tyle jej najistotniejsza część - liturgia pozostaje zupełnie niedostępna. Spoczywa zamknięta w pozostałych dość licznie księgach liturgicznych, odgrodzona wiekami, na przestrzeni których zmieniło się wszystko - ryt, estetyka, sposób zapisu, wreszcie uniwersalny niegdyś język. Mimo łączącej nas wspólnoty wiary i kultury, pochylając się nad krzyżackimi kancjonałami czujemy całkowitą bezradność i obcość, jak gdyby leżał przed nami wytwór dawno zaginionej i nieznanej nikomu cywilizacji. Stąd właśnie zrodził się pomysł ożywienia przeszłości, czyli wykonania śpiewów liturgicznych, którymi rozbrzmiewały niegdyś kościoły na obszarze państwa krzyżackiego, w tym Gdańska, by w ten sposób dopełnić obraz pozostałego po zakonie dziedzictwa. Śpiewy te zostały zaczerpnięte z późnośredniowiecznego manuskryptu Ms.Mar.F.406 - Cantionale, pochodzącego z Bazyliki Mariackiej w Gdańsku. Księga zawiera utwory liturgiczne różnego przeznaczenia: zarówno mszalnego (ordinaria, propria), jak i brewiarzowe (antyfony, hymny, responsoria). Do przygotowywanego programu wybraliśmy śpiewy przeznaczone na uroczystości Maryjne najbardziej charakterystyczne dla zakonu. Zawarte w Cantionale Ms.Mar.F.406 śpiewy charakteryzują się unikatowymi formułami melodycznymi oraz nie spotykanymi w księgach rzymskich tamtej epoki tekstami (własne sekwencje, tropy, hymny). Styl chorału zapisanego w Cantionale wskazuje na wysoki stopień indywidualności i "manieryzmu" tej muzyki, którą można porównać z kompozycjami Hildegardy z Bingen.
