Wakacje nieubłaganie dobiegły końca, ale na szkolnych korytarzach wciąż wiodącym tematem pozostają zapewne letnie wspomnienia i związane z nimi przygody. Na te z pewnością nie mogli narzekać bohaterowie serialu inspirowanego prozą Adama Bahdaja. Tym razem w cyklu "Filmowe Trójmiasto" zabieramy was w "Podróż za jeden uśmiech" i sprawdzamy, jak Duduś i Poldek radzili sobie nad morzem.
Siedmioodcinkowy serial w reżyserii Stanisława Jędryki kilkadziesiąt lat temu z zapartym tchem oglądali szczególnie młodzi widzowie zafascynowani tytułową podróżą dwójki nastolatków. Głównym bohaterom ciężko było nie zazdrościć.
Podróżowali wszak bez żadnej kontroli rodziców, na przekór dorosłym, śpiąc i jadając gdzie popadnie, bez pieniędzy, ale z nieskrywaną radością i nieskrępowaną wolnością, o której mogli pomarzyć ich rówieśnicy. Dziś frywolna, ale i niebezpieczna podróż dwójki chłopców z Krakowa na Hel uderzyłaby nie tylko w metody wychowawcze ich rodziców, ale - biorąc pod uwagę przepływ informacji i działania policji - nie trwałaby zbyt długo. W latach 70. nikt się jednak tym nie przejmował.
Serialowa podróż dłuższa niż w książce
Stanisław Jędryka w
1971 roku postanowił zekranizować jedną z najpopularniejszych młodzieżowych powieści
Adama Bahdaja. Nie obyło się jednak bez drobnych modyfikacji. Przede wszystkim twórcy serialu postanowili wydłużyć podróż głównych bohaterów. Zaradny i nieco zarozumiały Poldek (
Henryk Gołębiewski) razem ze swoim ciotecznym bratem, Dudusiem (
Filip Łobodziński), wyruszają nie z Warszawy (tak jak to było w powieści), a z Krakowa. Ich docelowym przystankiem nie jest Międzywodzie na wyspie Wolin, a serialowy
Hel. To tam na obu chłopców czekają matki, do których synowie mieli dojechać pociągiem. Pech sprawił, że Duduś i Poldek gubią pieniądze przeznaczone na bilet i rozpoczynają samotną eskapadę na północ Polski.
Literacką fabułę podzielono ostatecznie na
siedem epizodów, dorzucając do serialu fragmenty innej powieści Bahdaja. Mowa o szóstym odcinku, którego akcja w całości ma miejsce w Sopocie i Gdańsku. W literackim pierwowzorze tyle miejsca Trójmiastu nie poświecono. Filmowcy wyszli jednak z założenia, że wakacyjna podróż przez Polskę nie może ograniczyć się zaledwie do kilku miejsc. Stąd decyzja o wydłużeniu trasy Dudusia i Poldka oraz o poszerzeniu wątku najbardziej wakacyjnego miejsca w Polsce, czyli bałtyckiego wybrzeża.
"Czerwcowe" mrozy, czyli ciężka dola młodego gwiazdoraSielankowa wyprawa bohaterów "Podróży za jeden uśmiech" wcale jednak nie znalazła odbicia w rzeczywistości.
Ekipa filmowa w dwa miesiące musiała objechać kraj wzdłuż i wszerz, co w szczególności dla młodych aktorów oznaczało mnóstwo wysiłku i wyrzeczeń. Po wielu latach od produkcji serialu ekranowy Duduś, czyli Filip Łobodziński z nieskrywanym żalem opowiadał, z jakimi trudami na planie zdjęciowym i poza nim musieli sobie radzić najmniej doświadczeni aktorzy. Od wielogodzinnych i uciążliwych zdjęć, w nieraz ekstremalnych warunkach, po zaległości szkolne i szyderstwa ze strony rówieśników dotyczące rzekomego "gwiazdorzenia".
Łatwo rzeczywiście nie było.
Łobodziński musiał paradować w upalne dni w grubym wełnianym garniturku. Innym z kolei razem, podczas zdjęć w okolicach Kazimierza Dolnego, które kręcono na początku października,
filmowcy borykali się z... porannymi przymrozkami. Młodzi aktorzy w letnim rynsztunku drżeli z zimna i zaciskali usta w obawie przed wydobywającą się z nich parą. Doszło wręcz do takiej sytuacji, w której Łobodziński i Gołębiewski musieli mówić na wdechu, bo jakże wytłumaczyć widzom parę w czerwcu - miesiącu, w którym miała miejsce 10-dniowa eskapada Dudusia i Poldka na Hel.
Poldek szybszy od pociągu
Chłopcy nad polskie morze dotarli jednak znacznie szybciej, niż sugerowała to ekranowa opowieść. Ze względów logistycznych bowiem odwrócono porządek scen i właśnie te końcowe nagrywano na samym początku.
Okres zdjęciowy rozpoczął się 26 lipca 1971 roku, a zakończył na południu Polski w pierwszych dniach października. Tak naprawdę więc to w Trójmieście wystartowała "Podróż za jeden uśmiech". Filmowcy mogli w ten sposób do woli ogrywać obrazki zatłoczonego sopockiego mola i Głównego Miasta w Gdańsku, korzystając z dobrej pogody.
Zanim jednak widzowie ujrzeli uroki Trójmiasta w serialu (odc. 6),
najpierw można było podziwiać plenery Kaszub. W piątym epizodzie zatytułowanym "Królowa autostopu" Duduś i Poldek wraz z ciocią Ulą (
Alina Janowska) kombinują, jak dostać się do Gdańska. Po wielu perypetiach w końcu trafiają na kierowcę ciężarówki (
Jerzy Turek) gdyńskiego oddziału Centrali Handlowej Zbytu Ryb w Szczecinie. Mężczyzna zabiera młodych autostopowiczów, zapominając jednak o ich opiekunce.
W drodze do Trójmiasta ciężarówka z bohaterami przejeżdża przez kaszubską wieś Somonino. W ostatniej scenie piątego odcinka widać pojazd mknący ulicą Wolności.
Somonino jeszcze raz pojawiło się w "Podróży za jeden uśmiech".
W siódmej, ostatniej części serialu wykorzystano tamtejszą stację kolejową. To właśnie tam, wydawałoby się na samym finiszu wyprawy na Hel, Duduś gubi Poldka. Drugi z chłopców podczas postoju na stacji wybiega nabrać wody. W tym samym czasie pociąg rusza, a bohater grany przez Henryka Gołębiewskiego bezskutecznie próbuje dogonić maszynę z Dudusiem na pokładzie. Jak się okazało na planie zdjęciowym, doścignięcie zabytkowej już niemal kolejki wcale nie było takim niemożliwym zadaniem nawet dla kilkunastoletniego chłopca.
Filmowcy musieli powtarzać ujęcie z odjazdem pociągu, bo przy pierwszym podejściu zdeterminowany Henryk Gołębiewski błyskawicznie dogonił ostatni z wagonów. Pociąg trzeba było cofnąć, a młodego aktora nieco utemperować.
W serialu znajdziemy jeszcze migawkę ze stacją kolejową w innej kaszubskiej miejscowości. W
Garczu chłopcy wsiadają do pociągu, na który zawozi ich serialowy profesor Omielski, którego zagrał
Edmund Fetting. Epizodycznie w serialu pojawili się jeszcze tak znani artyści, jak
Mieczysław Voit,
Marzena Trybała,
Jan Machulski czy
Zygmunt Kęstowicz. Znalazło się nawet miejsce dla studenta z Kamerunu, który wcielił się rolę M'Naby. Mieszkający od lat w Polsce i doskonale znający nasz język mężczyzna przez długie godziny na planie zdjęciowym musiał dukać i umyślnie kaleczyć polską mowę, co wcale nie okazało się takim banalnym zadaniem.
W poszukiwaniu gdańskiego moloTrójmiasto na swoje "pięć minut" w "Podróży za jeden uśmiech" musiało poczekać aż do szóstego odcinka (choć oczywiście sceny w Gdańsku i Sopocie nakręcono w pierwszym etapie prac zdjęciowych). Ciężarówka kierowana przez Jerzego Turka z Gołębiewskim i Łobodzińskim "na pace" wjechała przez
Bramę Zieloną na Długi Targ, a chłopcy w końcu wydostali się z lodowatej chłodni. Notabene przewożenie dzieci w takich warunkach dziś mogłoby się skończyć sądowym pozwem. Wtedy jednak wiązało się głównie ze... straszliwym smrodem wydobywającym się z chłodni. Filip Łobodziński do dziś wymienia to jako jedno z najmniej przyjemnych doświadczeń podczas kręcenia serialu.
W Gdańsku,
poza zwiedzaniem Długiego Targu, pomnika Neptuna i okolic Motławy, młodzi bohaterowie nie bawią zbyt długo. Głównie skupiają się na pozostawianiu w różnych częściach miasta i w różny sposób informacji adresowanych do cioci Uli. Duduś i Poldek wpadają ostatecznie na genialny, w ich mniemaniu, plan i postanawiają czekać na kobietę na molo. Rozwiązanie okazuje się dość problematyczne, gdy zaskoczeni chłopcy dowiadują się, że molo wcale nie leży... w Gdańsku. Udaje im się jednak wsiąść na statek do Sopotu, a podczas rejsu znajdują jeszcze czas na wzorowy szkolny wywód na temat obrony
Westerplatte.
Polowanie na kapelusz w SopocieGdyby nie reżyserska wizja Stanisława Jędryki, możliwe, że obrazków Głównego Miasta i Westerplatte, a w szczególności Sopotu, w ogóle byśmy w "Podróży..." nie oglądali. Wspomniana już decyzja o poszerzeniu trójmiejskiego wątku wymagała więc zaaranżowania dodatkowych przygód Dudusia i Poldka. Wykorzystano do tego fragmenty innej powieści Adama Bahdaja, "Kapelusz za sto tysięcy". Spędzająca wakacje nad morzem dziewczynka wpada na trop afery szpiegowskiej i pomaga odzyskać wiolonczeliście tytułowy drogocenny kapelusz. W szóstym odcinku zatytułowanym "Polowanie na kapelusz" rolę bohaterki przejmują Duduś i Poldek. Ich misją jest odnalezienie kapelusza z ukrytym kuponem totolotka o wartości wspomnianych stu tysięcy złotych.
Główną areną poszukiwań staje się zatłoczone
sopockie molo oraz
pobliska plaża. To tu najchętniej i najczęściej kamera ogrywała parę bohaterów.
Pojawiają się ponadto obrazki na tle Grand Hotelu oraz fragmenty wnętrza budynku w scenie, w której Poldek zanosi kwiaty jednej z goszczących w hotelu dam. I choć ostatecznie udaje się rozwikłać zagadkę tajemniczego kapelusza, to wciąż Poldkowi i Dudusiowi nie udaje się odszukać cioci Uli. Wakacyjna opowiastka nie mogłaby się oczywiście skończyć bez happy endu. Ostatecznie wszyscy bohaterowie odnajdują się na Helu, choć każdy z nich dociera tam w zupełnie inny sposób.
Filmowa wersja bez Trójmiasta
Trójmiasto, choć dość oszczędnie i wyrywkowo ukazane w serialu, okazało się z punktu widzenia fabuły istotnym miejscem dla obu głównych postaci. Nad morzem właśnie każdy z chłopców przechodzi pewnego rodzaju metamorfozę. Nieporadny i przemądrzały Duduś staje się samodzielnym i wydoroślałym Januszem. Cwaniakowaty Poldek uczy się tymczasem odpowiedzialności za współtowarzysza.
Szczególnego uroku Gdańska i Sopotu nie doceniono już podczas montowania pełnometrażowego filmu, który wyemitowano w marcu 1972 r. (serial pokazano po raz pierwszy w styczniu).
W filmowej wersji "Podróży za jeden uśmiech" niestety - nie wiedzieć czemu - wycięto cały sopocki wątek. Pokazano jedynie początkowe ujęcie z szóstego odcinka, w którym ciężarówka z chłopcami wjeżdża na Długi Targ. Zaraz potem następuje przeskok do wydarzeń z serialowego siódmego epizodu.
Marzenia i wspomnienia za niejeden uśmiech
Inspiracją do powstania książki, a w dalszej konsekwencji serialu, miały być prawdziwe autostopowe doświadczenia syna Adama Bahdaja, Marka. To on podsunął ojcu pomysł stworzenia wakacyjnej historii o parze przedzierających się przez Polskę nastolatków, którzy z tytułowym uśmiechem na ustach potrafili wykaraskać się z każdych opałów. I choć młodym aktorom nie zawsze na planie było do śmiechu, to jednak ich trud na marne nie poszedł. Dziś ich losy wciąż są skrytym wakacyjnym marzeniem wielu nastolatków, a jednocześnie sentymentalnym powrotem do czasów dzieciństwa ich dziadków i rodziców.
Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii. 
Filmy