Lokalne świąteczne tradycje. Gòdë, kolędnicy, diabły i anioły

Patryk Gochniewski

24 grudnia 2022, godz. 08:00

Opinie (34)

Najnowszy artykuł na ten temat Co zrobić z choinką po świętach?

Trójmiasto i Kaszuby są nierozerwalnie połączone. Wiele z tradycji świątecznych, które dziś znamy lub chociaż kojarzymy, pochodzą właśnie z tego bliskiego nam regionu.
Na zdjęciu przebierańcy noworoczni - kozioł z przewodnikiem, koniec lat 60. XX wieku.

Boże Narodzenie to nie tylko prezenty i wspólne biesiadowanie. To przede wszystkim najróżniejsze tradycje. Jak Polska długa i szeroka, każdy region ma swoją. Podobnie my - Trójmiasto jest silnie związane z Kaszubami. Ten region jest jednym z najciekawszych pod kątem różnego rodzaju tradycji. W tym również świątecznych.

Najbliższe imprezy okolicznościowe w Trójmieście

Jak dobrze znasz regionalne tradycje świąteczne?

dobrze - od dziecka słuchałe(a)m opowieści o lokalnych tradycjach nieźle - kojarzę wiele z nich kilka znam, ale nie wiedziałe(a)m, że są "nasze" słabo - tradycja zanika, trudno z nią obcować, kiedy kultywowana jest tylko w regionie

W naszych wojażach po regionalnych tradycjach związanych z Bożym Narodzeniem towarzyszyć nam będzie Michał Miegoń z Muzeum Miasta Gdyni, a także muzyk zespołu Kiev Office. Człowiek-encyklopedia, jeśli chodzi o wiedzę na temat historii Gdyni, Trójmiasta ogólnie, a także Kaszub.

Zacznijmy może od potraw. Jest to ciekawe, ale Kaszubi rzadko kiedy mieli 12 potraw na stole. Starali się jednak, aby zawsze było ich około 10. Na stole pojawiały się kluski z suszem owocowym, kapusta z grzybami i ryby - najczęściej węgorze i śledzie. Był też groch, fasola, zupa owocowa i grzybowa, kluski z makiem. Wynikało to z faktu, że jadło się to, do czego był dostęp. Należy pamiętać, że kaszubska ziemia nie należała do najbardziej urodzajnych.

- Zupa owocowa, tzw. brzadowa, jak ją określano, miała inny charakter w zależności od domostwa i dostępnych owoców i składników. Resztkami ze stołu świątecznego częstowano zwierzęta, aby i dla nich nadchodzący rok był pomyślny oraz by były posłuszne gospodarzom - wyjaśnia Michał Miegoń. - Na Kaszubach głęboko wierzono w to, iż w Boże Narodzenie zwierzęta przemawiają ludzkim głosem, choć usłyszenie głosu zwierząt mogło przynieść pecha. Po posiłku i wypoczynku późną porą wyruszano na pasterkę.

Gwiozdci noworoczni w pochodzie przez wieś, koniec lat 60. XX wieku.

Skupmy się jednak na tradycjach i obyczajach. Wiele z nich kojarzymy lub znamy, ale nic dziwnego - Trójmiasto z Kaszubami jest nierozerwalnie połączone. Najważniejszą chyba i wciąż obchodzoną kaszubską tradycją świąteczną jest gwiôzdka.

- Przez cały okres adwentu aż po święta Bożego Narodzenia po wsiach grasowały maszkary, stwory oraz historyczne postacie. To oczywiście kolędnicy z gwiôzdorem na czele - opowiada Michał Miegoń. - Oprócz gwaru, który generowali, ich wizytom towarzyszyła muzyka wygrywana na diabelskich skrzypcach, tradycyjnym regionalnym instrumencie. Ręcznie wykonywane maski z języka kaszubskiego nazywano "larwami".

Koncert wyprzedany, a w klubie pusto?

W grupie nie mogło zabraknąć kominiarza symbolizującego szczęście, śmierci z kosą, milicjanta, anioła, diabła, żołnierza, a także zwierząt, takich jak: wilk, krowa, koza, byk, koń czy bocian.

- Wizytom kolędników towarzyszyły krzyki panien i raban. Kominiarz smarował sadzą twarze domownikom, bocian podszczypywał nogi, zaś anioł i diabeł biegali po izbach - mówi Miegoń. - To swojego rodzaju przedstawienie! Odwiedziny kolędników zwiastowały radość i pomyślność w nowym roku. Do dziś w wielu kaszubskich wsiach działają zawodowi kolędnicy, tradycja ta wciąż jest kultywowana rodzinnie przez kolejne pokolenia.

Diabeł - maszkara godowa, koniec lat 50. XX wieku.

Michał Miegoń, który historie związane z naszym regionem mógłby opowiadać godzinami, wyjaśnia, że święta Bożego Narodzenia nazywano na Kaszubach Gòdë. Dekorowano wtedy bogato choinki, przyozdabiając je licznymi ozdobami. Co ciekawe, choinki przywędrowały na Kaszuby z Gdańska - lokalni mieszkańcy zostali zainspirowani tą tradycją przez niemieckich kupców.

Gwiżdże natomiast to kolejna tradycja związana z grupami kolędników, z tym że ci akurat chodzili od Wigilii do święta Trzech Króli. Młodzi, przebrani za takie postaci, jak: koza, niedźwiedź, baran, byk, bocian prowadzony przez Cygana, chodziły od domu do domu. Ich kompanami byli dziad, baba, panna młoda, kominiarz, żyd, policjant, diabeł, śmierć i często małpa albo inne egzotyczne postaci. Kolędnikom przewodził gwiżdż, dziś znany jako Gwiazdor.

Jarmark za półmetkiem, wystawcy zadowoleni

- Sama nazwa wywodzi się od... gwiżdżenia nocnego stróża, bowiem od postaci nocnego stróża domostw wywodzi się geneza tej jakże malowniczej tradycji - kontynuuje opowieść mój rozmówca. - Warto wspomnieć o tzw. szczodrôkach, gdy w wigilię Trzech Króli wiejscy pasterze brali ze sobą wory i obchodzili domostwa. Gdy dało się im nieco kiełbasy lub chleba, odchodzili, życząc pomyślności, lecz gdy nic im nie podarowano, często uprawiali albo nieszkodliwe psoty, albo wręcz dokonywali niszczenia ogrodzenia lub sprzętu rolniczego pod osłoną nocy.

Przebierańcy noworoczni, koniec lat 60. XX wieku.

Te psoty, o których wspomina Miegoń, najczęściej miały miejsce w sylwestra. Mówiono wówczas, że to wina starego roku, który w ten sposób żegna się z mieszkańcami domu. Ciekawą historią jest również to, że przed północą mieszkańcy wychodzili na koniec wsi, aby... pohałasować. Używano do tego klekotów, a także strzelano z fuzji czy biczy. Wszystko po to, aby wygonić złe moce. Dziś to wszystko zastępują fajerwerki, ale kaszubskie tradycje wciąż są kultywowane - już bardziej w żartach, jednak cały czas stanowią bardzo ważny element regionalnej kultury.

Patryk Gochniewskip.gochniewski@trojmiasto.pl

Miejsca

Muzeum Miasta Gdyni Gdynia, Zawiszy Czarnego 1

Opinie wybrane

Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2022-12-24 09:33

No i bardzo pozytywny artykuł na start dnia! Dzieki!

olo
3 miesiące
- 25 4
Twoja opinia

Zmień treść

No i bardzo pozytywny artykuł na start dnia! Dzieki!
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2022-12-24 08:32

Szkoda ze w Trojmiescie w okresie swiatecznym nie ma mszy sw, po kaszubsku (10)

Raz w miesiacu u Oblatow to za malo...

3 miesiące
- 24 12
Twoja opinia

Zmień treść

Raz w miesiacu u Oblatow to za malo...
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2022-12-24 13:03
  
  Bo Trójmiasto to Pomorzanie a nie zadni Kaszubi.Jedz se na wiochy kaszubskie to tam na pewno bedzie coś takiego. (5)
  
  3 miesiące
  - 9 16
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Regulamin dodawania opinii
  - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
    2022-12-24 13:36
    
    (3)
    
    Widzę, że już ostro biesiadujesz.
    Nie pij już.
    
    3 miesiące
    
    9 5
    
    Twoja opinia
    
    Zmień treść
    
    Widzę, że już ostro biesiadujesz. Nie pij już.
    Regulamin dodawania opinii
    - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
      
      2022-12-24 13:42
      
      Gdańsk jest stolicą Kaszub (2)
      
      Jest to oczywiste
      
      3 miesiące
      
      8 13
      
      Twoja opinia
      
      Zmień treść
      
      Jest to oczywiste
      Regulamin dodawania opinii
      - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
        
        2022-12-24 14:36
        
        wejherowo powinno byc stolico kaszebskich plemion
        
        3 miesiące
        
        6 6
        
        Twoja opinia
        
        Zmień treść
        
        wejherowo powinno byc stolico kaszebskich plemion
        Regulamin dodawania opinii
      - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
        
        2022-12-25 11:17
        
        Ja wohl!
        
        3 miesiące
        
        1 0
        
        Twoja opinia
        
        Zmień treść
        
        Regulamin dodawania opinii
  - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
    2022-12-24 14:55
    
    Kaszubi to Pomorzanie. Ty pewnie jesteś z Brześcia albo Tarnopola.
    
    3 miesiące
    
    11 5
    
    Twoja opinia
    
    Zmień treść
    
    Kaszubi to Pomorzanie. Ty pewnie jesteś z Brześcia albo Tarnopola.
    Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2022-12-24 23:14
  
  Kosciol to instytucja finansowa
  
  Byłby popyt, były by msze po kaszubska a nawet i hebrajsku.
  Dla jednej Pani zwyczajnie się nie opłaca, taka prawda
  
  3 miesiące
  - 3 3
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Byłby popyt, były by msze po kaszubska a nawet i hebrajsku. Dla jednej Pani zwyczajnie się nie opłaca, taka prawda
  Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2022-12-25 00:00
  
  Są msze, w małym 3miescie częsciej
  
  3 miesiące
  - 2 0
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2022-12-25 22:46
  
  Kto by co z takiej mszy zrozumiał.
  
  3 miesiące
  - 1 2
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Kto by co z takiej mszy zrozumiał.
  Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2022-12-26 11:21
  
  A co za problem dogadać się z proboszczem?
  
  Jeśli sam nie kaszubi, to na pewno zna księdza Kaszubę, który zgodzi się gościnnie odprawić mszę.
  
  3 miesiące
  - 2 1
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Jeśli sam nie kaszubi, to na pewno zna księdza Kaszubę, który zgodzi się gościnnie odprawić mszę.
  Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2022-12-27 17:19

Teraz są nowe tradycje swiateczne.

Zamiast świętowania narodzin Jezusa obchodzimy przylot Gwaiazdora z Północy. Zamiast jasełek jest parodiowanie tychże pod hasłem tolerancji - wożenie Jesusa na taczce i wręczanie kuponu na 500+.

2 miesiące
- 1 0
Twoja opinia

Zmień treść

Zamiast świętowania narodzin Jezusa obchodzimy przylot Gwaiazdora z Północy. Zamiast jasełek jest parodiowanie tychże pod hasłem tolerancji - wożenie Jesusa na taczce i wręczanie kuponu na 500+.
Regulamin dodawania opinii