Polterabend: przedweselny zwyczaj wciąż popularny

Magda Mielke

28 września 2022 (artykuł sprzed 1 roku)

Opinie (70)

Niegdyś śluby na Kaszubach odbywały się zgodnie z wieloma charakterystycznymi zwyczajami. Jednym z nich, praktykowanych do dziś jest Polterabend, czyli tłuczenie butelek.

Polskie śluby i wesela obfitują w wiele ciekawych tradycji. Jedne są powszechnie znane i kultywowane w całym kraju, drugie to typowo regionalne obrzędy. Do takich zalicza się polterabend, czyli zwyczaj tłuczenia szkła i porcelany przed domem rodzinnym narzeczonej w tzw. wigilię ślubu. Choć to typowo regionalna tradycja, coraz częściej można się z nią spotkać także w Trójmieście.

Wesele: sale okolicznościowe

Czy uczestniczyłe(a)ś kiedyś w polterabend?

tak, nawet sam(a) organizowałe(a)m tak, jako gość nie, ale słyszałe(a)m o tej tradycji nie, pierwsze słyszę o czymś takim

Polterabend - co to?

Polterabend to ślubna tradycja praktykowana przede wszystkim w okolicach Kaszub, Kociewia, Żuław Wiślanych, Czeczewa, a także na Śląsku i w Wielkopolsce. Obrzęd ten nazwać można przedsmakiem lub wigilią przyjęcia weselnego. Choć zwyczaj cały czas cieszy się sporą popularnością, u wielu nazwa ta (poltern znaczy hałasować, abend - wieczór) budzi zdziwienie. Trochę lepiej jest, gdy wspomina się o "butelkach" czy tłuczeniu szkła.

Co ciekawe, nie jest to wcale polska tradycja - zwyczaj ten wywodzi się z obrzędów ślubnych, praktykowanych w kulturze niemieckojęzycznej, szczególnie miast hanzeatyckich. Znany jest także w Austrii, Danii i Szwajcarii. Jak mówią ludowe przekazy, tłuczenie szkła oznaczało symboliczne pożegnanie z dawnym życiem, zerwanie dotychczasowych więzów rodzinnych i przyjacielskich i przejście do nowego stanu społecznego. Wierzono także, że hałasy w wigilię ślubu odpędzają złe duchy i zapewniają szczęście przyszłemu małżeństwu.

Im więcej przybyłych gości i im więcej potłuczonego szkła, tym zapewnić ma to większe szczęście przyszłemu małżeństwu, a hałas ma za zadanie odpędzić złe duchy.

Czym jest trzaskanie porcelany?

Polterabend to pół-spontaniczna impreza, na której przybyli goście mają za zadanie stłuc porcelanę na znak szczęścia i pomyślności przyszłych małżonków. Zwyczajowo powinno się to odbywać przed domem przyszłej panny młodej. Dawniej, gdy wszyscy na wsiach dobrze wiedzieli, kiedy która panna ma wyjść za mąż, sami zjawiali się w wieczór poprzedzający ślub. Dziś ta spontaniczność została nieco wyparta i zwykle przyszli małżonkowie organizują poczęstunek i napoje i zapraszają na konkretną godzinę gości weselnych, przyjaciół, zaprzyjaźnionych, okolicznych mieszkańców i wszystkich tych, którzy dobrze się znają z narzeczonymi, ale z różnych względów nie będą obecni na weselu.

Śluby w plenerze coraz bardziej popularne. Jak to załatwić?
Ale na poltera przyjść można i bez zapowiedzi. Na pewno nie traktuje się tego jako przejawu braku kultury. Wręcz przeciwnie - im więcej gości się zgromadzi, tym lepiej świadczy to o relacjach państwa młodych z sąsiadami i rodziną. Ten wieczór naznaczony jest spontanicznością i bezpośredniością.

- Goście, którzy mieli też być zarazem uczestnikami ślubu i wesela, dostali oficjalne zaproszenie na poltera poprzez sms lub info na FB i tam też był podany konkretny przedział czasowy, w którym należy się zjawić (tj. od godz. 18 do 22), więc każdy wiedział, o której najpóźniej miał się zmyć na chatę. Zresztą sami goście też bardzo tego pilnowali, bo również chcieli się wyspać przed uroczystością - mówi Krzysztof.

Organizacja wesel - lista firm z Trójmiasta

Choć przedweselne świętowanie kultywowane jest przede wszystkim na wsiach i w miastach, coraz częściej można spotkać się z tym zwyczajem.

- Pochodzę ze Stężycy, ale od lat mieszkam w Gdańsku. Jako że wychodziłam za mąż jako ostatnia z ośmiu sióstr, miałam nadzieję, że uniknę poltera. Ślub brałam tutaj, więc nawet nie wracałam do rodzinnego domu, gdzie rodzina i sąsiedzi nie daliby mi uniknąć tego zwyczaju. Mimo to, w wieczór przed ślubem rodzina przyjechała do mojego mieszkania z butelkami, talerzami i skrzynką, w której zamontowali kamień, więc szkło tłukliśmy na klatce w bloku - wspomina Aleksandra.

Dawniej Polterabend miał bardziej spontaniczną formę. Dziś niekiedy impreza ta przybiera niemniej wystawą formę co poprawiny czy wieczór panieński/kawalerski.

Kiedy powinien odbywać się polterabend?

Zwyczajowo polterabend odbywa się wieczorem przed dniem zaślubin. Jednak obecnie narzeczeni i goście podchodzą do sprawy bardziej pragmatycznie - zabawa do późnych godzin wieczornych, często suto zakrapiana alkoholem raczej sprawia, że na drugi - weselny dzień możemy czuć się nieco zmęczeni. Dlatego coraz częstszą praktyka jest organizowanie tej imprezy nawet na tydzień przed weselem.

Prezenty dla młodej pary. Ile się daje na wesele?

- Polterabend to tradycja, która u mojego męża w rodzinie jest od lat i każdy taką imprezę organizuje jak drugie wesele. Ja wcześniej jedynie kojarzyłam, że była taka tradycja - robienie zabawy dzień przed weselem, bez zaproszeń, dla sąsiadów i wszystkich tych, którzy chcieli przyjść. Zazwyczaj organizuje się to u panny młodej pod domem w wigilię ślubu, my jednak zrobiliśmy to dwa dni szybciej, bo nie wyobrażam sobie po takiej imprezie rano wstać i szykować się do ślubu. Znam też takich, którzy robili poltera nawet tydzień szybciej. U nas gości zabawiał dj, który był trochę zaskoczony formą imprezy, ale bardzo mu się spodobała - opowiada Angela z Gdyni.
- Niedawno byłam na polterze u wujka, który organizował go na działce na Babich Dołach. Wyszło z tego takie przedwczesne wesele. Mega fajne to było spotkanie, bo już tydzień przed ślubem wszyscy mogli się poznać i dzięki temu w dniu ślubu lepiej bawić - opowiada Grażyna.
Naked cake, z jadalnym złotem czy ze świeżymi kwiatami? Wybieramy tort na wesele

Co się robi na polteraband?

Jak przebiega taka impreza? Przede wszystkim goście powinni przybyć z porcelaną lub szkłem, a następnie je stłuc. Całość odbywa się w radosnej atmosferze, a punktem kulminacyjnym każdego wieczoru jest sprzątanie przez państwa młodych stłuczonej porcelany. Dawniej zadanie to należało wyłącznie do przyszłej panny młodej, ale z biegiem lat tradycja została zmodyfikowana i do prac porządkowych zaangażowano też pana młodego.

Samo sprzątanie potrafi przybrać formę performance'u - od tradycyjnego zamiatania z wykorzystaniem miotły i szufelki, po bardziej nowoczesne metody - łopatą do śniegu czy z wykorzystaniem układu tanecznego. Nikogo też nie dziwi ponowne rozrzucenie zebranych odłamków czy "magiczne" pojawienie się niespodziewanego gościa z kilkudziesięcioma kilogramami porcelany gotowej do wysypania.

Co ciekawe, choć polterabend znany jest też jako trzaskanie szkła, tłuc butelek i słoików się nie powinno. Ma to przynosić pecha i zgubę dla młodej pary. Mile widziana jest porcelana i ceramika.

Ten wieczór naznaczony jest spontanicznością i bezpośredniością. Czasami gości zaprasza się, ale bardzo często uczestnicy przychodzą bez zapowiedzi.

Od spontanicznej wizyty sąsiadów do zorganizowanej imprezy

Czasem impreza przybiera charakter "posiadówki", znacznie częściej jednak miejsc siedzących nie ma wystarczająco, więc przybyli bawią się aktywnie - przebierają się, tańczą, a nawet odgrywają humorystyczne scenki. Charakterystyczna dla tego wydarzenia jest też rotacja gości - jedni przychodzą, inni już wychodzą.

Na czym polega ślub humanistyczny?
Podczas wieczoru gości częstuje się alkoholem, a także przekąskami czy kanapkami. Coraz częściej zamiast skromnej kolacji, narzeczeni przygotowują imprezę z prawdziwego zdarzenia - z suto zastawionym (najczęściej szwedzkim) stołem czy grillem.

- Na obydwu polterach, na których się bawiłam, rozwiązano to tak, że tłuczenie szkła odbywało się w ogrodzie domowym przyszłej panny młodej, tam też był ustawiony szwedzki stół ze słodkościami i goście częstowali się na stojąco - zresztą charakter tej imprezy z zasady wyklucza długą posiadówkę, wszyscy skupiają się na tłuczeniu szkła i toastach za szczęście młodych i nawet lepiej wtedy kontrolować sytuację na stojąco, żeby nie oberwać odłamkami. W jednym przypadku zdarzyło się tak, że zaczął padać deszcz w trakcie imprezy, ale nie było to problemem, bo jedzenie było ukryte pod zadaszeniem, a tłuczonym talerzom było wszystko jedno - opowiada Klaudia.

Ogłoszenia.trojmiasto.pl – ślubne Trojmiasto.pl - sprawdź oferty

Sprzedam buty ślubne 250 zł

Pierścionek zaręczynowy z brylantem z certyfikatem - sprzedam

Pierścionek zaręczynowy z brylantem z certyfikatem -... 1 350 zł

Niższa cena!Suknia ślubna na sprzedaż. 2 400 zł

Więcej w serwisie Ogłoszenia (31)

Magda Mielkem.mielke@trojmiasto.pl

Opinie (70) ponad 10 zablokowanych

Sortowanie
- Od najstarszych
- Od najnowszych

Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2022-09-28 20:10

Co raz częściej można ją spotkać także w trójmieście? (3)

Ta tradycja jest tutaj cały czas. Co prawda nie jest spotykana co drugi czy trzeci weekend ale jest. Kobieto gdzie Ty żyjesz.

1 rok
- 13 11
Twoja opinia

Zmień treść

Ta tradycja jest tutaj cały czas. Co prawda nie jest spotykana co drugi czy trzeci weekend ale jest. Kobieto gdzie Ty żyjesz.
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2022-09-29 13:27
  
  W Gdańsku nie spotkałem się z tym... raczej jacys przyjezdni organizowali (1)
  
  1 rok
  - 1 2
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Regulamin dodawania opinii
  - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
    2022-09-29 14:08
    
    W Gdańsku od 1945 praktycznie sami przyjezdni z odległych regionów.
    
    Coś w okolicach 12000 prawdziwych Gdańszczan pozostało w Gdańsku po wojnie.
    
    1 rok
    
    3 0
    
    Twoja opinia
    
    Zmień treść
    
    W Gdańsku od 1945 praktycznie sami przyjezdni z odległych regionów. Coś w okolicach 12000 prawdziwych Gdańszczan pozostało w Gdańsku po wojnie.
    Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2022-09-29 14:09
  
  Mało spotykane
  
  Mieszkam w Gdyni 20 lat i tylko 1 raz widziałam coś takiego.
  
  1 rok
  - 1 1
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Mieszkam w Gdyni 20 lat i tylko 1 raz widziałam coś takiego.
  Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2022-09-28 20:19

Ach te pultry

Kuchy dla dzieciaków, wódeczka dla starszych. Wstęp wolny dla każdego. Tłuczenie tego, co kto miał- najczęściej butelki po piwie/oranżadzie. Na następny dzień robienie bram i za to czekolady dla dzieci, dla dorosłych kolejna wódeczka. Teraz na pultra obowiązują zaproszenia, no i głupio tłuc butelkę po piwie. Stąd niby "zwyczaj" tłuczenia porcelany. Pierwotnie nie obowiązywał.

1 rok
- 16 3
Twoja opinia

Zmień treść

Kuchy dla dzieciaków, wódeczka dla starszych. Wstęp wolny dla każdego. Tłuczenie tego, co kto miał- najczęściej butelki po piwie/oranżadzie. Na następny dzień robienie bram i za to czekolady dla dzieci, dla dorosłych kolejna wódeczka. Teraz na pultra obowiązują zaproszenia, no i głupio tłuc butelkę po piwie. Stąd niby "zwyczaj" tłuczenia porcelany. Pierwotnie nie obowiązywał.
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2022-09-28 20:33

(5)

Mieszkam w Gdańsku od urodzenia, ponad pół wieku i nigdy czegoś takiego nie widziałam. O tym zwyczaju dowiedziałam się całkiem niedawno, gdy znajomi wyprowadzili się na Kaszuby.

1 rok
- 35 13
Twoja opinia

Zmień treść

Mieszkam w Gdańsku od urodzenia, ponad pół wieku i nigdy czegoś takiego nie widziałam. O tym zwyczaju dowiedziałam się całkiem niedawno, gdy znajomi wyprowadzili się na Kaszuby.
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2022-09-28 20:58
  
  A rodzice skąd? Zza Buga? (2)
  
  1 rok
  - 10 19
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Regulamin dodawania opinii
  - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
    2022-09-28 21:38
    
    Z Polski. (1)
    
    1 rok
    
    11 5
    
    Twoja opinia
    
    Zmień treść
    
    Regulamin dodawania opinii
    - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
      
      2022-09-29 08:13
      
      Z Polski A, B czy C?
      
      Pradziadkowie z którego zaboru? Nasi z Prus, czy obcy z Rosji czy Austro-węgier?
      
      1 rok
      
      1 1
      
      Twoja opinia
      
      Zmień treść
      
      Z Polski A, B czy C? Pradziadkowie z którego zaboru? Nasi z Prus, czy obcy z Rosji czy Austro-węgier?
      Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2022-09-28 22:41
  
  wracaj do osiedlowych zabaw - rysowanie samochodów, pisanie karteczek
  
  1 rok
  - 4 4
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  wracaj do osiedlowych zabaw - rysowanie samochodów, pisanie karteczek
  Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2022-09-29 07:36
  
  Nie znasz, bo jesteś z Gdańska w którym po wojnie nastąpiła praktycznie całkowita wymiana ludności na obcą - która przed wojną mieszkała na terenach obecnej Litwy, Białorusi, Ukrainy. Względnie z kieleckiego lub łódzkiego.
  
  We Wrocławiu, Szczecinie czy Olsztynie też nie wiedzą co to Polterabend. Tam mają swoje "Kaziuki Wilniuki"
  
  1 rok
  - 3 5
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Nie znasz, bo jesteś z Gdańska w którym po wojnie nastąpiła praktycznie całkowita wymiana ludności na obcą - która przed wojną mieszkała na terenach obecnej Litwy, Białorusi, Ukrainy. Względnie z kieleckiego lub łódzkiego. We Wrocławiu, Szczecinie czy Olsztynie też nie wiedzą co to Polterabend. Tam mają swoje "Kaziuki Wilniuki"
  Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2022-09-28 20:35

Na naszym weselu ludzie tłukli aż miło, polter pod namiotem koło domu do białego rana, maruderzy i skanery nie zrozumieją (2)

1 rok
- 14 20
Twoja opinia

Zmień treść

Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2022-09-29 13:28
  
  prostackie zabawy wiejskie i tyle... (1)
  
  1 rok
  - 2 3
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Regulamin dodawania opinii
  - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
    2022-09-29 14:06
    
    Nie ma to jak nowoczesne i wielkomiejskie zabawy. Kolega z kolegą w lateksie w darkroomie, co nie?
    
    1 rok
    
    3 1
    
    Twoja opinia
    
    Zmień treść
    
    Nie ma to jak nowoczesne i wielkomiejskie zabawy. Kolega z kolegą w lateksie w darkroomie, co nie?
    Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2022-09-28 21:57

Mojej koleżance rodzina męża zorganizowała taką imprezę.Ona mieszkała w bloku na gdańskim osiedlu,on ze wsi.Tłukli naczyniami na klatce schodowej,wstyd jej było.
Szczęścia to nie przyniosło.

1 rok
- 16 1
Twoja opinia

Zmień treść

Mojej koleżance rodzina męża zorganizowała taką imprezę.Ona mieszkała w bloku na gdańskim osiedlu,on ze wsi.Tłukli naczyniami na klatce schodowej,wstyd jej było. Szczęścia to nie przyniosło.
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2022-09-28 22:06

Jak wszystko w tradycji neo-pogańsko-katolickiej

oparte na zabobonach i kulcie demonów

1 rok
- 3 12
Twoja opinia

Zmień treść

oparte na zabobonach i kulcie demonów
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2022-09-28 23:12

(2)

Uważam, że to wiocha tak robić a na sali weselnej potem odłamki szkła wbiłyby się w stopy tańczącym. Nad ranem na dobrym weselu tańczy się czasem bez butów

1 rok
- 3 12
Twoja opinia

Zmień treść

Uważam, że to wiocha tak robić a na sali weselnej potem odłamki szkła wbiłyby się w stopy tańczącym. Nad ranem na dobrym weselu tańczy się czasem bez butów
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2022-09-29 00:16
  
  Nikt nie robi tego na sali weselnej!
  
  Jak nie znasz zwyczaju, przeczytaj chociaż artykuł. Co do butów, nikt ich nie każe po pijaku gubić.
  
  1 rok
  - 7 1
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Jak nie znasz zwyczaju, przeczytaj chociaż artykuł. Co do butów, nikt ich nie każe po pijaku gubić.
  Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2022-09-29 14:14
  
  Wiochą to jest zabierać głos w tematach o których nie ma się pojęcia.
  
  1 rok
  - 1 0
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Wiochą to jest zabierać głos w tematach o których nie ma się pojęcia.
  Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2022-09-29 00:18

Powiem tak (2)

"Rodowici" gdańszczanie nie zrozumieją. U nich na wschodzie tego nie było. Kropka:)

1 rok
- 7 14
Twoja opinia

Zmień treść

"Rodowici" gdańszczanie nie zrozumieją. U nich na wschodzie tego nie było. Kropka:)
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2022-09-29 00:58
  
  rodowici też nie znają (1)
  
  obyczaj kultywowany tam, gdzie masowo wyjeżdżano "na saksy".
  
  Moja kaszubska część rodziny zrobiła "wielkie oczy", gdy odwiedziliśmy wesele w Wielkopolsce.
  
  1 rok
  - 7 2
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  obyczaj kultywowany tam, gdzie masowo wyjeżdżano "na saksy". Moja kaszubska część rodziny zrobiła "wielkie oczy", gdy odwiedziliśmy wesele w Wielkopolsce.
  Regulamin dodawania opinii
  - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
    2022-09-29 13:08
    
    Kaszubi znają pulter, pustą noc
    
    robienie kawałów na Nowy Rok, wiedzą, że słowo "pupka" czy knyp to nie obraza:)a zażywanie jest przyjemnością.
    
    1 rok
    
    3 0
    
    Twoja opinia
    
    Zmień treść
    
    robienie kawałów na Nowy Rok, wiedzą, że słowo "pupka" czy knyp to nie obraza:)a zażywanie jest przyjemnością.
    Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2022-09-29 00:23

A co z ekologią? (1)

Nawet jeżeli nie do śmieci tylko do huty to ile energii trzeba przepalić żeby to szkło z powrotem stało się szkłem... Ale cham musi się wybawić...

1 rok
- 8 9
Twoja opinia

Zmień treść

Nawet jeżeli nie do śmieci tylko do huty to ile energii trzeba przepalić żeby to szkło z powrotem stało się szkłem... Ale cham musi się wybawić...
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2022-09-29 06:39
  
  A troglodyta skomentować
  
  1 rok
  - 3 2
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  A troglodyta skomentować
  Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2022-09-29 00:56

jaka moda? (5)

To obyczaj przywieziony przez migrantów i znany w niektórych regionach Polski. Głównie tych, które były poddane wpływom germańskim. Ma "u nas" jakieś 200 lat.
Najpierw sprowadzony na Warmię i do Wielkopolski z "saksów" a obecnie z tych terenów na Pomorze.

1 rok
- 20 16
Twoja opinia

Zmień treść

To obyczaj przywieziony przez migrantów i znany w niektórych regionach Polski. Głównie tych, które były poddane wpływom germańskim. Ma "u nas" jakieś 200 lat. Najpierw sprowadzony na Warmię i do Wielkopolski z "saksów" a obecnie z tych terenów na Pomorze.
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2022-09-29 12:25
  
  (1)
  
  moda głównie realizowana na kociewiu (tczew, starogard gd.) i okolicach, a w większości na pomorzu takiego czegoś się nie obchodzi.
  
  1 rok
  - 2 4
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  moda głównie realizowana na kociewiu (tczew, starogard gd.) i okolicach, a w większości na pomorzu takiego czegoś się nie obchodzi.
  Regulamin dodawania opinii
  - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
    2022-09-29 14:13
    
    Obchodzi się w tej części Pomorza, która przed wojną leżała w granicach II RP i na której nie nastąpiła wymiana ludności po wojnie.
    
    1 rok
    
    1 1
    
    Twoja opinia
    
    Zmień treść
    
    Obchodzi się w tej części Pomorza, która przed wojną leżała w granicach II RP i na której nie nastąpiła wymiana ludności po wojnie.
    Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2022-09-29 12:41
  
  wiesz, że Gdańsk był niemiecki (1)
  
  nie kresowy
  
  1 rok
  - 2 1
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  nie kresowy
  Regulamin dodawania opinii
  - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
    2022-09-29 17:19
    
    tak, był niemiecki...
    
    Ale ta niemieckość też jest różna.
    Z Gdańska wyjeżdżano, jeśli już, po naukę albo w interesach...
    Z terenów zaboru pruskiego jeżdżono do pracy, głównie jako robotnicy rolni.
    
    1 rok
    
    0 0
    
    Twoja opinia
    
    Zmień treść
    
    Ale ta niemieckość też jest różna. Z Gdańska wyjeżdżano, jeśli już, po naukę albo w interesach... Z terenów zaboru pruskiego jeżdżono do pracy, głównie jako robotnicy rolni.
    Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2024-04-12 11:02
  
  Na Warmi to byl ten zwyczaj co najwyzej przejazdem
  
  3 tygodnie
  - 0 0
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Na Warmi to byl ten zwyczaj co najwyzej przejazdem
  Regulamin dodawania opinii